Voor huishoudens met een laag inkomen zijn er in Nijmegen gemeentelijke regelingen om financiële ondersteuning te krijgen. De belangrijkste daarvan zijn:

• Individuele Inkomenstoeslag
  Wanneer huishoudens langdurig een laag inkomen hebben, hebben zij recht op de Individuele Inkomens Toeslag, een vast bedrag per jaar. In 2018 ontvingen ongeveer 4600 huishoudens deze toeslag.
• Individuele bijzondere bijstand
  Huishoudens kunnen bijzondere bijstand aanvragen voor extra uitgaven, bv i.v.m. inrichting of bijzondere zorg of voor beheer- en bewindkosten. Ongeveer 7400 personen kregen in 2018 bijzondere bijstand.
• Kinderfonds
  Voor kinderen kent Nijmegen "Leergeld", een stichting die voor kinderen uit gezinnen met een laag inkomen vergoedingen geeft voor deelname aan sport, cultuur en onkosten i.v.m. school. In 2018 werd aan 3400 kinderen een vergoeding toegekend.
• Collectieve Aanvullende Ziektekostenverzekering
  Huishoudens kunnen via de CAZ meedoen aan een uitgebreide verzekering, waarbij ook gekozen kan worden voor het verzekeren van het eigen risico. De gemeente betaalt dan maandelijks een deel van de verzekeringspremie. Het aantal deelnemers aan de CAZ is de laatste jaren sterk gestegen, onder andere omdat de inkomensgrens waarbij je nog kunt meedoen hoger is geworden, tot 130% van het sociaal minimum. Meer dan 11.000 mensen maakten in 2018 hiervan gebruik.
• Kwijtschelding lokale belastingen
  Huishoudens met een laag inkomen kunnen kwijtschelding van hondenbelasting  krijgen. In 2017 maakten 1300 huishoudens gebruik van deze kwijtschelding.

Precieze invulling van de regelingen, en de afbakening van groepen die daarvoor in aanmerking komen, en dus ook de aantallen gebruikers, kunnen van jaar tot jaar variëren. Zo is de afgelopen jaren het aantal mensen dat kwijtschelding van belasting heeft gekregen sterk afgenomen: in 2017 is de afvalstoffenheffing afgeschaft, en daarmee is ook de kwijtschelding van de afvalstoffenheffing verdwenen. Daar tegenover staat dat het aantal gebruikers van de inkomenstoeslag en de bijzonder bijstand wat gegroeid is.

Huishoudens kunnen van meerdere regelingen tegelijk gebruik maken. Uit het Sociaal Statistisch Bestand 2018 kan een samenhangend beeld van het gebruik van deze regelingen, met uitzondering van Leergeld, gegeven worden. Van alle zelfstandige wonende huishoudens in Nijmegen maakte toen zo'n 15% gebruik van één of meer van bovengenoemde regelingen voor inkomensondersteuning. Dit percentage is de laatste jaren tamelijk stabiel.

Onder de mensen met een bijstandsuitkering is dat aandeel vanzelfsprekend veel hoger: meer dan 80%. Andersom is het echter zeker niet zo dat deze regelingen vooral door huishoudens in de bijstand gebruikt worden. Bijna de helft van de gebruikers van deze regelingen had een bijstandsuitkering, ruim 20% leeft van OAW/pensioen en 30% van inkomens uit arbeid of een andere uitkering dan bijstand.

Figuur Inkomensbron van zelfstandig wonende huishoudens in Nijmegen die gebruik maken van minima/inkomensregelingen. Bron: SSB 2018.

Het Nibud heeft in 2017 berekend in hoeverre minimahuishoudens in Nijmegen, wanneer zij gebruik van de bestaande gemeentelijke en landelijke inkomensregelingen, voldoende budget hebben om van te leven. Daaruit bleek dat voor alle voorbeeldhuishoudens het totale inkomen voldoende was voor het vervullen van de basisbehoeften (noodzakelijke uitgaven).
Voor het basis- en restpakket samen (inclusief uitgaven voor sociale participatie en overige vrij bestedingen) hebben de meeste voorbeeldhuishoudens ook voldoende budget. Alleen de 2-oudergezinnen komen enkele tientjes per maand tekort.

Figuur Tekorten/overschotten huishoudens met 110% sociaal minimum na uitgaven voor basis- en restpakket. Bron: MER-rapportage Nibud 2017.

In de berekeningen gaat het Nibud ervanuit dat huishoudens daadwerkelijk gebruik maken van de regelingen die hen ter beschikking staan, een goed financieel beleid voeren en geen schulden/leningen hebben. In praktijk zal dit niet altijd het geval zijn.

Het Nibud heeft de meeste vormen van bijzondere bijstand niet meegenomen in de berekening, omdat het gebruik hiervan te zeer afhankelijk is van de persoonlijke situatie.

Uit landelijk onderzoek (Huishoudens in de rode cijfers, Panteia 2015) is bekend dat zo’n 18% van de huishoudens te maken heeft met risicovolle of problematische schulden. Dat kan zijn omdat zij bv schulden hebben bij minstens 3 partijen, achterlopen met huur- of hypotheekbetaling of dat hun totale schuldbedrag hoger is dan €500. Voor Nijmegen zou dit betekenen dat er zo’n 15.000 (zelfstandig wonende) huishoudens met risicovolle of problematische schulden zijn.

Lang niet al deze huishoudens zoeken hulp, of zijn bekend bij hulpverleners. De gemeente biedt op verschillende manieren ondersteuning aan huishoudens met schulden, zowel preventief als nadat er schulden zijn ontstaan.

Schuldhulpverlening

De belangrijkste aanbieders zijn het gemeentelijke bureau Schuldhulpverlening en Bindkracht 10. Bureau Schuldhulpverlening richt zich vooral op meer zelfredzame huishoudens met regelbare schulden, met als doel die schulden af te gaan betalen. Bindkracht 10 biedt o.a. "stabilisatietrajecten" waarbij ernaar gestreefd wordt de (financiële) situatie van huishoudens te stabiliseren, maar het oplossen van de schulden niet voorop staat.
Onderzoek in 2014 en 2016/2017 geeft een indicatie van de resultaten van de begeleiding door deze twee instellingen:

• Bij Bureau SHV melden zich jaarlijks ongeveer 600-800 Nijmeegse huishoudens met schulden, Bindkracht 10 begeleidt jaarlijks 450 tot 500 stabilisatietrajecten (waarvan 250-350 nieuwe clienten.
• Bijna de helft van de deelnemers valt gedurende het traject uit.
• Bij ongeveer een kwart van de deelnemers wordt het beoogde doel bereikt: er wordt begonnen met afbetaling van schulden of de financiële situatie is gestabiliseerd.
• Ongeveer 30% van de deelnemers krijgt eenmalig/kortdurend advies of wordt doorverwezen naar andere hulpverlenende instanties.
• Iedere geïnvesteerde euro in schuldhulpverlening levert 1,40 euro aan maatschappelijk rendement op. Door het oplossen van schuldenproblemen wordt (later) uitgaven op gebied van bv huisuitzetting, inzetten van complexe zorg, verstrekken van uitkeringen etc. voorkomen.

Preventie

• In 2016 is het project “Op de rit” gestart. Daarvoor werken een tiental partners (woningbouwcorporaties, zorgverzekeraars, energie- en watermaatschappij, gemeente) samen. Zij vergelijken adressen waarop sprake is van kortlopende achterstand. Wanneer op een adres sprake is van meerdere schulden wordt dit huishoudens actief benaderd: is er behoefte aan advies/ondersteuning. In de eerste 8 maanden van dit project, dat in de halve stad liep, zijn zo ruim 300 “matches”, te benaderen huishoudens, gevonden. In een evaluatie na een half jaar was het verschil in betalingssituatie tussen deze huishoudens en een vergelijkbare groep huishoudens die niet in de pilot zaten beperkt. Met dit project wordt wel een doelgroep bereikt die nog niet in beeld was.
• In 2017 is gestart met “Financieel expert in de wijk”, een project van gemeente, Sterker (voorheen NIM) en Bindkracht 10 (voorheen Interlokaal/Tandem) om laagdrempelig (financieel) advies te geven vanuit de STIP’s. In 2018, een klein jaar na de start, is dit project geevalueerd:
  • per FEW-locatie werden maandelijks 10-20 clienten van advies voorzien
  • de samenwerking tussen schuldhulpverleners en STIP's wordt zeer gewaardeerd
  • een deel van de clienten komt hulp vragen in een redelijk vroeg stadium van financiele problemen
  • clienten zijn enthousiast over de directe hulp en advies
  • het doorverwijzen (van STIP naar Financieel Expert, van Financieel Expert naar sociaal werk etc) was nog niet op het niveau dat op voorhand verwacht werd

Naast de gemeente zijn er ook veel andere (vrijwilligers)instanties die zich bezig houden met hulp aan mensen met financiële problemen, bv de FIBON, Humanitas en de Schuldwegwijzer.